Ubeskriveleg vakkert frå Rolf Gupta og TSO

Rolf Guptas Jordens Sang er eit massivt verk både i instrumentering og tematisk omfang. Verket, som vart kåra til årets verk av Norsk Komponistforeining i fjor, byrjar før universets fødsel og strekk seg heilt til menneskas potensielle undergang i oppfinninga av atombomba, før det ender med ei bønn om håp for verda. Verket er skreve for fullt symfoniorkester pluss piano og ein orgelstemme skreve spesielt for Steinmeyerorgelet i Nidarosdomen, tre songsolistar, i tillegg til både vaksen- og barnekor, her representert ved Utopia & Reality Chamber Choir, Trondheim Vokalensemble, TSO-koret, Sølvgutane og barnekoret Jordens Sang. Og ei sirene. Phew.

Resultatet av denne heilt ville instrumenteringa er eit lydbilde som famnar eit dynamisk spekter som går heilt ifrå nesten uhøyrleg til direkte øyredøyvande og undertrykkjande. Før musikken byrjar blir publikum oppfordra til å ikkje late frykta gripe ein, sjølv om instrumenta og lydane kan vere skremmande, noko som lovar svært godt.

Verket byrjar med ein tone ifrå orgelets største piper, og når dei 32 fot høge pipene let er det ikkje så mykje ein tone som kjem ut, snarare ei brutal og altomfattande kjensle. Denne tonen heng i lufta, så urørleg at ein ikkje eigentleg merker at han er der. Så rumling frå ei basstromme som smeltar saman med orgeltonen. Ein kan sjå buene til strykarane bevege seg, men ikkje ein lyd kjem fram. Effektivt og forventningsfullt, men stemninga blir litt spolert av den konstante susinga frå motoren som dreier på den enorme jordkloden som heng midt i kyrkjerommet, som tidvis truer med å overdøyve den svært sarte teksturen. Ymse host frå publikum har ei ganske lik effekt, men det kan ein kanskje gjere mindre med.

Så byrjar musikken gradvis å ta seg opp. Det susar i instrumenta, luft blåsast gjennom utan tonar, så veks det fram ei stjernetåke av klang, halvt skjerande og halvt konsonerande. Teksturen minner mest om Ligetis Atmosphéres, han er utan rytme, han berre finst. Djupe basstonar frå orkesteret punkterer tonetåka.

I det fyste sats går over i andre, «...und es ward licht», skrues lyset brått opp. Dette er skapningsaugeblinken, som representerast ved at alle koristane slepp ut eit vanvitig hyl samstundes med at ein kakafoni av metallisk ulyd kjem frå perkusjonistane. Det er ein mektig lyd som no ljomar ut i kyrkja.

Men når vi kjem inn i tredje sats og songsolist Caroline Wettergren kjem inn vert lydbiletet raskt mykje meir nedtona. Wettergren er utdanna ved NMH, Operahøgskulen og Det Kongelege Danske Musikkonservatorium, og har vunne mykje andakt for sitt enorme vokalregister og skingrande topptonar. Og dei får ho brukt her så det grin, orkesteret dør hen og Wettergrens stemme er brått den einaste lyden igjen. Soloen hennar, som spenner heile sopranregisteret der ho står aleine og heilt vill i blikket, formidlar ein tekst ifrå Rigveda. Songen er vakker, men formidlinga er vill og rå på ein måte som ikkje står i samsvar med den sarte teksta. Om dette er med vilje skal eg ikkje seie for visst, men det synes å vere eit noko underleg val av uttrykk her.

Orkesteret smyg seg langsamt inn igjen i lågmælte klangar som vekslar mellom romantikk og modernisme. Tonespråket i Jordens Sang er variert og stort sett moderne, men Gupta viser fram ein framifrå kontroll over fleire uttrykksmåtar. Her ligg det ein stad midt i mellom Schönberg og Mahler. Særs Mahler syns å vere ei innflyting på Gupta, som i Jordens Sang dreg parallellar til to av dei komponistane mest knytt til orkesterverk med tilhøyrande kor. Den eine er sjølvsagt Mahler, teksta i siste sats er henta ifrå Mahlers andre symfoni, den andre Beethoven – tredje sats avsluttast med eit utdrag ifrå Schillers Ode til gleden, kjend for dei fleste ifrå Beethovens niande symfoni.

Nett i det ein kan byrje å sakne fleire rytmiske element i verket byrjar nokre av messingblåsarane å slå eit ostinat mot munnstykka deira, som så blir plukka opp i perkusjona. Fjerde sats, «Konnakol Hoquetus», byrjar med ein utstrekt, knatrande og polyrytmisk perkusjonssolo. Tittelen på satsen refererer til både konnakol, eit sør-indisk rytmespråk og hoquettering, ein mellomaldersk songteknikk kor ein deler opp melodien mellom to eller fleire songarar som syng anna kvar tone. Ein hoquettert song delt mellom Wettergren og Christian Stenberg Kløv frå Den Norske Opera og Ballets barnekor. Dette er ei nærmast usakleg virtuos oppvisning frå dei to, ei langvarig intens rytmisering. Spesiell kudos til Kløv, ein slik solo er krevjande også for langt meir erfarne songarar og han klarar det utan å mukke.

Femte sats er «I am become Death», titulert etter Robert Oppenheimers berykta resitering av Bhagavadgita etter prøvesprenginga av den fyste atombomba. Dette er rein dommedagsmusikk. Vi blir transportert så langt vekk frå den lett leikande rytmiseringa i fjerde sats rett inn i ein helvetes lyd med nokon av dei feitaste klangane eg har høyrd nokon gong. Alt blir meir og meir desperat, lyden trengjer seg på, det er ei direkte musikalsk representasjon av frykt, øydelegging, sinne – eit skrik ligg og ulmar inne i meg. Før det tvinger seg fram kliner heile koret til med eit skrik som skjær seg inn i øyrene som ein skalpell. Lyset går frå blått til oransje, no har atombomba gått av.

Siste sats er som ei ursuppe av akkordar som best kan seiast duvar inn i kvarandre. Dei er som isbrear, som stjerner som sakte glir over ein nattehimmel. Mahlers tekst fortel om å stå opp igjen, om korleis øydelegging er ein del av den naturlege polariteten mellom liv og død. Det er ei bønn om at vi skal leve. Musikken festar elektrodar i hjernen min, det susar i mellomgolvet, hjernehalvdelane mine kjennes ut som dei skal gli frå kvarandre. Heile satsen er eit crescendo, han veks meir og meir, dissonansar glir inn i konsonansar, svette flyg av dirigent Peter Szilvay. Basstonane frå begynninga kjem att, men no som basunar frå eit englekor som fortel om livet som skal ligge framom oss. Sakte, galaktisk sakte, døyr orkesteret og koret vekk, og vi sit igjen med den same orgeltonen som byrja stykket. Undertrykkjande, altoppslukande.

Takk, Rolf Gupta. Takk.