Vanskelege kjensler i eit enkelt rom

Høstsonaten, Trøndelag teater
Speletid: 1 1/2 time
Regi: Marit Moum Aune
Med: Janne Kokkin, Ragne Grande, Maria Omarsdottir Austgulen og Kenneth Homstad

«Ein må lære seg å leve. Eg øver meg kvar dag.» Presten Viktor (Homstad) ser ut frå stua si og rett inn i auga på publikum mens han snakkar. Han siterer frå ei bok som Eva (Grande), kona hans, har skrive ein gong i tida. Han vil så gjerne forstå ho, trøyste ho, men han finn aldri dei rette orda.

Dei to lever ei stille tilvære i prestegarden. Der bur også systera til Eva, Helena (Austgulen), som er sjuk og sterkt hjelpetrengande.

No kjem mora til systrene, den verdskjente konsertpianisten Charlotte (Kokkin), på besøk, etter at Eva har skrive og bedt ho kome. Dei har ikkje sett kvarandre på sju år, og dei to har mykje uoppgjort. Men no skal alt fram i dagen.

Frå den låge plasseringa i salen ser publikum i froskeperspektiv rett inn i den nøkternt innreidde stua, som skjulte observatørar. Gjennom dialogar fulle av skuldingar og sjølvgransking, blir relasjonane mellom personane pakka ut. Det anstrengde forholdet mellom Eva og Charlotte blir den berande konflikten gjennom stykket. Dottera har aldri verkeleg følt seg sett eller elska av mora, som ikkje har meistra rolla som omsorgsperson gjennom trongen til å reise ut og til sjølv å bli passa på.

Janne Kokkin leverer ein energisk rolle som den karismatiske mora som rivest mellom samvitskval og ein smilande, kjenslekald kynisme. Vekslinga mellom desse to modusane skaper ei spent stemning som ber gjennom heile stykket, varsla allereie av Eva sin første replikk: «Eg har skrive eit brev til mor mi.» Når denne spenninga får utløp i full konfrontasjon mellom mor og dotter, er det er tidvis ubehageleg å vere vitne til.

Også Ragne Grande uttrykker effektivt og overtydande det på same tid kjærleiksfylte og bitre forholdet Eva har til mora. Harmdirrande blikk og subtile, syrlege kommentarar formidlar dei valdsame kjenslene som Eva ber på, men slit med å formulere. I ei scene der ho baksnakkar mora, syner Grande også anlegget for karakterkomikk, slik ho gjorde som Juliet i Romeo og Juliet i vår. Det er morosamt, og er openbert meint å fungere som avveksling for publikum. Scena bryt samstundes så markant med den elles alvorstunge tonen at den verkar meir malplassert enn den tilfører dramaet.

I Ingmar Bergman-filmen Höstsonaten (1978), som stykket er adaptert frå, fungerer ektemannen Viktor som eit viktig komposisjonsprinsipp, trass i at han berre har nokre få minutt på skjermen. Halvar Björk speler med eit stødig og lågmælt sorgmot som utgjer ein motvekt til Eva og Charlotte sitt relasjonelle kaos. I Kenneth Homstad si tolking av Viktor, er noko av det inderlege erstatta av ein halvironisk lette. Karakteren blir noko meir diffus, og klarer dessverre ikkje markere eit like tydeleg nærvær på scena som i filmen.

Dei atmosfæriske teknokomposisjonane til Erik Hedin skaper på si side eit spenningsfylt bakteppe for dramaet. Musikken stig og søkk i takt med spenningane mellom personane på scena. Den er ofte nesten umerkeleg, gjerne berre med ein lågmælt rytme, som ei tikkande klokke eller eit dunkande hjarte. I ein adaptasjon som elles ligg svært tett opp til den originale filmen, er dette grepet det mest radikale. Bergmans film er nesten utan musikk i det heile. Utan kameravinklar som spenningsbyggande verkemiddel, er musikkbruken eit smart grep for å forsterke det kjensleuttrykket på scena.

Regissør Marit Moum Aune har skapt ei gripande og solid teaterframsyning om dei vanskelege familierelasjonane, om trongen til kjærleik og å lære seg å leve utan. Formspråket er enkelt og held seg stort sett tru til det filmatiske førelegget. Når skodespelarprestasjonane er så gode og dramaet så velkomponert, betyr det ingenting.

Høstsonaten går på Trøndelag teater fram til 24. september.